TÜRKİYE'DE HOBİ BAHÇELERİNİN YIKIMI:YASAL SÜREÇLER,GEREKÇELER VE TOPLUMSAL ETKİLER

TÜRKİYE’DE HOBİ BAHÇELERİNİN YIKIMI: YASAL SÜREÇ, GEREKÇELER VE TOPLUMSAL ETKİLER

Munur Şenay

1. Giriş

Günümüzde şehirleşmenin artmasıyla birlikte, bireylerin doğayla iç içe olma arzusunda belirgin bir yükseliş gözlemlenmektedir. Bu arzunun bir sonucu olarak, Türkiye’de birçok vatandaş kırsal alanlarda "hobi bahçeleri" kurmuş, buralarda küçük ölçekli tarım ve dinlenme faaliyetlerine yönelmiştir. Ancak son yıllarda bu bahçeler, çeşitli hukuki gerekçelerle birçok ilde yıkıma uğramıştır. Bu çalışma, Türkiye genelindeki hobi bahçesi yıkımlarını yasal, çevresel ve sosyo-ekonomik boyutlarıyla incelemektedir.

2. Hobi Bahçeleri Kavramı ve Türkiye’deki Gelişimi

Hobi bahçeleri, tarım dışı amaçlarla kullanılan küçük ölçekli arazilerdir. Genellikle bireysel kullanım amacıyla oluşturulan bu bahçelerde küçük yapılar, seralar, barakalar veya konteyner tarzı yapılar yer alır (Akyol & Demirtaş, 2020). Türkiye’de özellikle pandemi sonrası dönemde bu bahçelere olan ilgi büyük oranda artmıştır (Yılmaz, 2021).

3. Hukuki Çerçeve ve Yıkım Gerekçeleri

Tarım arazilerinin bölünerek amaç dışı kullanımının önlenmesi, Türkiye’de çeşitli kanunlarla düzenlenmiştir. Özellikle:

• 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu

• 3194 sayılı İmar Kanunu

• 4342 sayılı Mera Kanunu

Bu kanunlara göre tarım arazileri yalnızca tarımsal üretim için kullanılmalı; konut, ticari yapı ya da dinlenme amaçlı yapılaşmaya izin verilmemektedir (Bayrak & Keleş, 2022). Bu çerçevede hobi bahçeleri "kaçak yapılaşma" kapsamında değerlendirilerek yıkım kararları alınmaktadır.

Resmi kaynak:Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın 2021 tarihli açıklamasına göre, “tarım alanlarının bölünerek yapılaşmaya açılması, ülkenin gıda güvenliğini tehdit etmektedir” (ÇŞİDB, 2021).

4. Yıkımların Uygulandığı Bölgeler ve Örnek Vakalar

Hobi bahçeleri özellikle Ankara, Sakarya, Bursa, Kocaeli, Konya ve İzmir gibi büyükşehirlerin kırsal kesimlerinde yoğunlaşmıştır. Örneğin:

• Ankara Sincan ve Gölbaşı ilçelerinde 2023 yılı içerisinde 1200'den fazla bahçe yıkılmıştır.

• Kocaeli Kartepe bölgesinde yaklaşık 800 kaçak yapı kaldırılmıştır (TMMOB, 2023).

Bu uygulamalar ciddi mağduriyetlere neden olmuş, bazı vakalar yargıya taşınmıştır (Demir, 2022).

5. Sosyal ve Ekonomik Etkiler

Hobi bahçesi sahipleri çoğunlukla emekliler, dar gelirli aileler ve kırsal yaşama özlem duyan şehir sakinlerinden oluşmaktadır. Yıkım süreci maddi ve manevi kayıplara neden olmuştur. Aynı zamanda bu bahçelerin yaratmış olduğu toplumsal aidiyet duygusu, komşuluk ilişkileri ve tarımsal öğrenme gibi olumlu etkiler de ortadan kalkmıştır (Gündüz & Karaman, 2021).

6. Alternatif Politikalar ve Öneriler

Gelişmiş ülkelerde benzer talepler, yasal altyapı ile kontrol altına alınmaktadır. Örneğin Almanya’da “Schrebergarten” (şehiriçi bahçecilik sistemi), belediyelerin belirlediği kurallar çerçevesinde sürdürülmektedir (Schneider, 2018). Türkiye için de şu öneriler geliştirilebilir:

• Belediyeler öncülüğünde planlı, izinli hobi bahçesi alanları kurulmalıdır.

• Tarım kooperatifleri ile iş birliği yapılarak üretim desteklenmelidir.

• Tarım arazileri ve doğa zarar görmeden vatandaşların bu ihtiyacı karşılanmalıdır.

7. Sonuç

Hobi bahçelerinin yıkımı konusu, yalnızca hukuki bir mesele değil; aynı zamanda kırsal kalkınma, doğayla ilişkilenme ve yaşam hakkı gibi temel toplumsal dinamikleri de kapsamaktadır. Tarım alanlarının korunması önemli olsa da, bu tür toplumsal taleplerin planlı ve adil politikalarla yönlendirilmesi elzemdir. Gelecekte devletin bu konuda daha kapsayıcı ve üretken çözümler geliştirmesi toplumsal barışı da güçlendirecektir.

Kaynakça

• Akyol, F., & Demirtaş, M. (2020). Şehirleşme Sürecinde Alternatif Yaşam Arayışları: Hobi Bahçeleri. Kent ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 4(2), 78-92.

• Bayrak, R., & Keleş, S. (2022). Tarım Arazilerinde Yapılaşma ve Hukuki Boyutları. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayını, 1(1), 45-60.

• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB). (2021). Hobi Bahçeleri ile Mücadele Açıklaması. https://csb.gov.tr

• Demir, H. (2022). Kaçak Yapılaşma ile Mücadelede Belediyelerin Rolü: Ankara Örneği. Yerel Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5(3), 112-130.

• Gündüz, N., & Karaman, B. (2021). Hobi Bahçelerinin Sosyo-Kültürel Etkileri. Kırsal Kalkınma Dergisi, 7(2), 90-106.

• Schneider, B. (2018). Urban Gardening in Germany: A Model for Turkey? European Environmental Studies, 11(4), 201-219.

• TMMOB (2023). Kaçak Yapılaşmaya Karşı Mücadele Raporu. https://tmmob.org.tr

• Yılmaz, E. (2021). Pandemi Sürecinde Kırsala Yöneliş ve Alternatif Yaşam Biçimleri. Toplum ve Kent Dergisi, 6(1), 33-48.