Trafik Kazalarında Sürücülerin Rolü ve Bakımsız Araçların Etkisi: Türkiye Ulaşım Güvenliğinin Görünmeyen Gerçekleri

Hazırlayan: Münür Şenay

Trafik kazaları, hem Türkiye’de hem dünyada toplum sağlığı açısından en önemli risk alanlarından biri olmaya devam ediyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verileri, küresel ölçekte trafik kazalarının büyük çoğunluğunun önlenebilir nedenlere bağlı olduğunu gösteriyor. Bu nedenlerin başında sürücü hataları ve araç bakımsızlığı geliyor. Özellikle Türkiye’de açıklanan yıllık trafik istatistikleri, kazaların neredeyse tamamında insan faktörünün belirleyici olduğunu ortaya koyuyor.

Bu makale, trafik kazalarında sürücü davranışlarının ve bakımsız araç kullanımının nasıl kritik rol oynadığını, hangi mekanizmalar üzerinden kazalara yol açtığını ve hangi önlemlerle bu risklerin azaltılabileceğini kapsamlı şekilde ele almaktadır.

1. Sürücülerin Trafik Kazalarındaki Rolü

TÜİK ve Emniyet Genel Müdürlüğü’nün yıllık raporlarına göre Türkiye’de meydana gelen trafik kazalarının %85–90’ı doğrudan sürücü hatalarından kaynaklanmaktadır. Bu oran, sürücünün trafik güvenliğindeki merkezi rolünü net biçimde ortaya koymaktadır.

1.1 En Yaygın Sürücü Hataları

1. Hız İhlali ve Şartlara Uygun Olmayan Hız

Sürücü hatalarının en yaygın nedeni, hızın yol–hava–trafik durumuna uygun şekilde ayarlanmamasıdır.

• Yüksek hız, reaksiyon süresini azaltır.

• Duruş mesafesini katlar.

• Kaza olduğunda ölümcül yaralanma olasılığını ciddi biçimde artırır.

2. Dikkatsizlik ve Telefon Kullanımı

Akıllı telefonların yaygınlaşmasıyla dikkat dağınıklığı kazaların ana belirleyicilerinden biri haline geldi.

• Mesaj yazmak, video izlemek veya sosyal medya takibi, sürücünün dikkatini yoldan koparan temel unsurlardır.

• 3 saniyelik bir dalgınlık bile aracın onlarca metre kontrolsüz şekilde ilerlemesine yol açar.

3. Kavşak ve Geçiş Önceliği Kurallarına Uymama

Türkiye’de ölümlü kazaların büyük bölümü kavşaklarda yaşanmaktadır.

• “Ben geçerim” refleksi

• Sinyal vermeme

• Yayalara yol vermeme gibi davranışlar, kaza riskini katlayan faktörlerdir.

4. Alkollü veya Uykusuz Araç Kullanımı

Alkol, refleksleri yavaşlatır ve karar verme yetisini bozar.Uykusuzluk ise alkol kadar etkili bir risk faktörüdür:

• 24 saat uykusuz bir sürücünün tepkisi, 0.8 promil alkollü bir sürücünün tepkisine eşdeğerdir.

5. Trafik Kurallarını Bilmemek veya Bilip Umursamamak

Eğitim eksikliği, sabırsızlık, öfke ve kuralsızlık alışkanlığı, kazaların psikolojik boyutunu oluşturur.Araştırmalara göre:

• Acelecilik

• Aşırı özgüven

• Yolun “kendine ait” olduğu düşüncesi kaza ihtimalini doğrudan artırır.

2. Bakımsız Araçların Trafik Kazalarındaki Rolü

Türkiye’de kazaların büyük bölümünde insan faktörü öne çıkarken, araç bakımsızlığı da kazaların hem oluşma ihtimalini hem de şiddetini artıran önemli bir etkendir. Teknik kusurların oranı sürücü hatasından düşük olsa da, ihmal edildiğinde sonuçları ölümcül olabilir.

2.1 En Sık Görülen Teknik Arızalar ve Etkileri

1. Fren Sistemi Arızaları

Fren balatalarının aşınması, fren hidroliğinin eskimesi veya hidrolik kaçakları durma mesafesini ciddi şekilde uzatır.Bu durum özellikle:

• Yüksek hız

• Islak zemin

• Yokuş inişi gibi riskli durumlarda kaza ihtimalini katlar.

2. Lastiklerin Eskimiş veya Uygun Olmaması

Lastikler aracın yol ile tek temas noktasıdır.

• Aşınmış diş derinliği

• Yanak çatlakları

• Yanlış hava basıncı özellikle yağışlı havalarda aracın hakimiyetinin kaybedilmesine yol açar.

3. Direksiyon ve Süspansiyon Arızaları

Bu tür arızalar:

• Aracın yol tutuşunu bozar

• Düz yolda dahi “savurma” etkisi yaratır

• Ani manevralarda kontrol kaybına neden olur

4. Far, Sinyal ve Aydınlatma Sistemlerindeki Kusurlar

Arızalı farlar ve sinyaller, “görmek” kadar “görülmek” açısından da büyük risk oluşturur.Gece kazalarının büyük kısmında araçların yeterince görünmemesi önemli bir etkendir.

5. Bakımsız Motor ve Yağ Sistemleri

Aşırı ısınma, yağ eksikliği veya ani motor arızaları, özellikle seyir hâlinde araç durmasına ya da kontrol kaybına yol açabilir.

3. Sürücü Davranışı ve Araç Bakımı: Birbirini Tamamlayan Risk Zinciri

Araç bakımsızlığı çoğu zaman sürücü ihmali ile birlikte görülür.Bu nedenle trafik güvenliği yalnızca sürücünün direksiyon başındaki davranışlarıyla değil, bakım bilinciyle de yakından ilişkilidir.

Örneğin:

• Tehlikeli hız + aşınmış lastik = ölümcül sonuç

• Dikkatsizlik + zayıf fren = kaçınılabilir kazaların gerçekleşmesi

• Alkollü sürüş + arızalı far = hem kendi hem başkalarının hayatını tehlikeye atan zincirleme risk

Bu nedenle trafik güvenliği, “sürücü faktörü” ile “araç faktörü”nü birbirinden ayrı düşünülmeden ele alınmalıdır.

4. Çözüm Önerileri ve Politika Önerisi

Bireysel Önlemler

• Periyodik araç bakımı aksatılmamalı

• Lastik basıncı, fren balataları, sıvı seviyeleri düzenli kontrol edilmeli

• Yorgun, uykusuz, stresli veya alkollü araç kullanılmamalı

• Trafik kurallarına uygun hız ve takip mesafesi korunmalı

• Telefon kullanımı kesinlikle bırakılmalı

Toplumsal ve Devlet Düzeyinde Önlemler

• Teknik muayenelerin daha sıkı denetlenmesi

• Şehir içi hız sınırlarının modern trafik yönetim sistemleriyle kontrolü

• Motosiklet ve bisiklet kullanıcıları için gelişmiş güvenlik altyapısı

• Sürücü eğitimlerinin modernize edilmesi (simülasyon ve stres yönetimi dâhil)

• Trafik güvenliği kampanyalarının genişletilmesi

Sonuç

Trafik kazalarının çok büyük bir kısmı, uygun sürücü davranışı ve düzenli araç bakımı ile tamamen önlenebilir niteliktedir. Sürücülerin kurallara uyumu, dikkatli ve bilinçli araç kullanımı, hızın kontrolü ve teknik bakımların aksatılmaması; hem kendi hayatlarını hem de trafikteki diğer kişilerin hayatlarını korur.

Trafik güvenliği bir tercih değil, toplumsal bir zorunluluktur.Sürücü davranışı ve araç bakımı, güvenli ulaşımın iki temel sütunudur — biri aksadığında diğeri de yeterli olmaz.